Αριθμός 2037/1979
ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ ΤΗΣ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ Γ'

Συγκείμενον εκ των μελών αυτού Π. Μαρκοπούλου, Συμβούλου της Επικρατείας, Προεδρεύοντος, κωλυομένου του Προέδρου του Τμήματος, Ηρ. Τσικλητήρα, Γ. Σκουρτσή, Τ. Δημητρακάκη, Σ. Νικολάου, Συμβούλων της Επικρατείας, Γ. Γραίγου και Γ. Κουβελάκη, Παρέδρων του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Συνεδριάσαν δημοσία εν τω ακροατηρίω του τη 24η Μαΐου 1979, παρούσης και της Γραμματέως του Γ' Τμήματος Μ. Γ., ίνα δικάση την κατωτέρω εκτιθεμένην υπόθεσιν επί τη από 15ης Φεβρουαρίου 1979 αιτήσει:

τ η ς  Εκκλησίας της Ελλάδος "Ν.Π.Δ.Δ.", παραστάσης δια του πληρεξουσίου της δικηγόρου Γεωργίου Ν. Λιλαίου, δυνάμει πληρεξουσίου,

κ α τ ά  του Υπουργού Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, παραστάντος δια του Δημ. Ράπτη, Παρέδρου του Νομικού Συμβουλίου,

κ α ι  των παρεμβαινόντων 1) εν Τήνω εδρεύοντος ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΙΕΡΟΥ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ ΤΗΝΟΥ, παραστάντος δια του πληρεξουσίου του δικηγόρου Νικολάου Φετοκάκη, δυνάμει πληρεξουσίου, 2) Δήμου Τήνου, παραστάντος δια του αυτού ως άνω πληρεξουσίου του δικηγόρου Νικολάου Φετοκάκη, δυνάμει αποφάσεως του Δημάρχου.

π ε ρ ί  ακυρώσεως της υπ' αριθμ. 20850/15.12.78 εκτελεστής διοικητικής πράξεως του Νομάρχου Κυκλάδων, ως και πάσης συναφούς εκτελεστής πράξεως της διοικήσεως.

Α κ ο ύ σ α ν  του Εισηγητού, Παρέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας Γ. Γραίγου, αναγνόντος και αναπτύξαντος την έκθεσιν αυτού, καθ' ην το ιστορικόν της προκειμένης υποθέσεως έχει ως έπεται:

Δια της υπό κρίσιν αιτήσεως ζητείται η ακύρωσις της υπ' αριθμ. 20850/15.12.1978 αποφάσεως του Νομάρχου Κυκλάδων δια της οποίας επεκυρώθη το από 10.12.1978 πρακτικόν της κατά το άρθρον 4 του ν. 349/1976, ως συνεπληρώθη δια του άρθρου 66 του νόμου 590/77 Εφορευτικής Επιτροπής δια τας αρχαιρεσίας προς ανάδειξιν Διοικητικής Επιτροπής του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ε. Τήνου, δια του οποίου ανεκηρύχθησαν ως τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της Επιτροπής ταύτης οι εν αυτή διαλαμβανόμενοι.

Εις την δίκην παρεμβαίνουν δια κοινού δικογράφου το Πανελλήνιον Ιερόν Ίδρυμα Ε. Τήνου και ο Δήμος Τήνου.

Τα προκύπτοντα ζητήματα είναι αντίστοιχα προς τους προβαλλομένους λόγους ακυρώσεως.

Εφ' ων ο Εισηγητής ανέπτυξε την γνώμην αυτού.

Α κ ο ύ σ α ν  του πληρεξουσίου της Εκκλησίας της Ελλάδος, αναπτύξαντος και προφορικώς τους λόγους της υπό κρίσιν αιτήσεως και αιτησαμένου την παραδοχήν αυτής, του αντιπροσώπου του Υπουργού και του πληρεξουσίου των παρεμβαινόντων αιτησαμένων την απόρριψιν ταύτης.

Ι δ ό ν  τ α  σ χ ε τ ι κ ά  έ γ γ ρ α φ α

Σ κ ε φ θ έ ν  κ α τ ά  τ ο ν  Ν ό μ ο ν

Επειδή, δια της υπό κρίσιν αιτήσεως δια την οποίαν κατεβλήθησαν τα νόμιμα τέλη και το παράβολον (γραμμάτια του Ταμείου Δικαστικών Εισπράξεων Αθηνών υπ' αριθμ. 30059, 30060/1979 και Ειδικά έντυπα παραβόλου υπ' αριθμ. 239631, 339842, 42547/1979), ζητείται η ακύρωσις της υπ' αριθμ.20850/15.12.1978 αποφάσεως του Νομάρχου Κυκλάδων δια της οποίας επεκυρώθη το από 10.12.1978 πρακτικόν της κατά το άρθρον 4 του ν. 349/1976, ως συνεπληρώθη δια του άρθρου 66 του νόμου 590/77 Εφορευτικής Επιτροπής δια τας αρχαιρεσίας προς ανάδειξιν Διοικητικής Επιτροπής του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος Ε. Τήνου, δια του οποίου ανεκηρύχθησαν ως τακτικά και αναπληρωματικά μέλη της Επιτροπής ταύτης οι εν αυτή διαλαμβανόμενοι. Επειδή η υπό κρίσιν αίτησις εισάγεται προς συζήτησιν ενώπιον του Τμήματος υπό πενταμελή σύνθεσιν κατόπιν της υπ' αριθμ. 649/1979 πράξεως του Προέδρου του Τμήματος, λόγω σπουδαιότητος, συμφώνως προς το άρθρον 14 του ν.δ. 170/1973 "περί του Συμβουλίου της Επικρατείας" (Α' 229), ως αντικατεστάθη δια του άρθρου 16 του ν. 702/1977 (268 Α').

Επειδή εις την δίκην παρεμβαίνουν δια κοινού δικογράφου και μετ' εννόμου συμφέροντος το Πανελλήνιον Ιερόν Ίδρυμα Ευαγγελιστρίας Τήνου και ο Δήμος Τήνου (βλ. Σ.Ε. Ολ. 1269, 1270/77).

Επειδή το άρθρον 3 παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος ορίζει περί της Ανατολικής Ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας ότι είναι η Εκκλησία της Επικρατούσης εν Ελλάδι θρησκείας και ότι αύτη: "Είναι αυτοκέφαλος και διοικείται υπό της Ιεράς Συνόδου των εν ενεργεία αρχιερέων και της εκ ταύτης προερχομένης Διαρκούς Ιεράς Συνόδου, συγκροτουμένης ως ο Καταστατικός Χάρτης της Εκκλησίας ορίζει, τηρουμένων των διατάξεων του Πατριαρχικού Τόμου της κθ' (29) Ιουνίου του έτους 1850 και της Συνοδικής Πράξεως της 4ης Σεπτεμβρίου 1928". Ορίζεται περαιτέρω εις την αυτήν διάταξιν ότι: "Η Ορθόδοξος Εκκλησία της Ελλάδος κεφαλήν γνωρίζουσα τον Κύριον ημών Ιησούν Χριστόν υπάρχει αναπόσπαστος ηνωμένη δογματικώς μετά της εν Κωνσταντινουπόλει Μεγάλης και πάσης άλλης ορθοδόξου του Χριστού Εκκλησίας τηρούσα απαρασαλεύτως ως Εκείναι τους ιερούς αποστολικούς και συνοδικούς κανόνας και τας ιεράς παραδόσεις ..................". Εξ άλλου, κατά το άρθρον 13 του Συντάγματος: "1. Η ελευθερία της Θρησκευτικής συνειδήσεως είναι απαραβίαστος ......... 2. Πάσα γνωστή θρησκεία είναι ελευθέρα και τα της λατρείας αυτής τελούνται ακωλύτως υπό την προστασίαν των νόμων ................". Εκ των παρατεθεισών διατάξεων και ιδία της δευτέρας εξ αυτών, δι' ης κατοχυρούται εν Ελλάδι το ατομικόν δικαίωμα της Θρησκευτικής Ελευθερίας και δια τους οπαδούς της Επικρατούσης Θρησκείας, απαγορευομένης ούτω, πάσης ενεργείας της Πολιτείας δια της οποίας θα παρεβιάζετο η Ελευθερία της Θρησκευτικής των συνειδήσεως ή η ελευθερία της λατρείας των, σαφώς συνάγεται ότι εν Ελλάδι κατοχυρούνται και οι την ζωήν της Ορθοδόξου Εκκλησίας διέποντες Ιεροί Κανόνες και αι Ιεραί παραδόσεις. Ως εκρίθη δε ήδη (ΣΕ 3178/1976, 609 - 612/1967) η δια των ως άνω διατάξεων και ιδία της δευτέρας εξ αυτών συνταγματική κατοχύρωσις δεν δύναται να θεωρηθή επεκτεινομένη και επί των κανόνων ή παραδόσεων των αναφερομένων εις ζητήματα διοικητικής αποκλειστικώς φύσεως, άτινα ου μόνο δεν δύναται να έχουσι την σημασίαν των δογματικών, αλλά και εκ της φύσεως αυτών ρυθμίζονται, ως επί το πολύ, συμφώνως προς τας ανάγκας και περιστάσεις της κοινωνίας, υφιστάμενα και την εκ της διαδρομής του χρόνου και των νεωτέρων αντιλήψεων επίδρασιν, ώστε οι εις τα ζητήματα ταύτα αναφερόμενοι κανόνες είναι κατ' ανάγκην μεταβλητοί προς το κοινόν συμφέρον της τε Εκκλησίας και της Πολιτείας, υποκείμενοι εις τροποποίησιν υπό του κοινού νομοθέτου, όστις όμως κατά την έννοιαν του άρθρου 3 παρ. 1 του Συντάγματος δεν δύναται να χωρήση και μέχρι θεμελιώδους μεταβολής βασικών διοικητικών θεσμών καθιερουμένων παγίως από μακρού εντός της Ορθοδόξου Εκκλησίας (ΣΕ 1269 - 1270/77).

Επειδή η διοίκησις του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος της Ε. Τήνου, μέχρι της δια του ν.δ. 126/1969 υπαγωγής αυτού υπό την εποπτείαν της Εκκλησίας, ησκήθη επί μακράν σειράν ετών (πλέον της εκατονταετίας) υπό την άμεσον εποπτείαν του Κράτους καθ' ο δημοσίου καταστήματος ή πανελληνίου Ιδρύματος, κατά την έκφρασιν του νομοθέτου (βλ. εκ των κυριωτέρων νομοθετημάτων, β.δ. 7.4.1851, Α. 11, β.δ. 19.12.1887, Α' 349, το δια του ν. 3775/1929 κυρωθέν ν.δ. της 6.9.1925, αν.ν. 1099/1938, Α' 70, ν. 2353/1953, Α' 77), η διέπουσα δε το Ίδρυμα τούτο ως άνω νομοθεσία προσέδωσε αυτώ έντονον χαρακτήρα εναγούς καθιδρύματος, δια της αναθέσεως αυτώ ποικίλων όσων κοινωφελών σκοπών και έργων αναγομένων ιδία εις την χρημοτοδότησιν έργων λιμενικών, κοινοτικών, υδρευτικών, οδοποιΐας και ρυμοτομίας της πόλεως Τήνου, εις την στέγασιν προσκυνητών, εις την χορήγησιν υποτροφιών, την συντήρησιν μουσείου, την ίδρυσιν φιλανθρωπικών και εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, ως και την ίδρυσιν λαϊκών οικημάτων κλπ (βλ. ιδία άρθρ. 8, 10, 16 & 17 22 - 26, 31 - 34 του μνησθέντος ν.δ. της 6.9.1925). Ήδη δια των διατάξεων του νόμου 349/1976 "περί διοικήσεως του Πανελληνίου Ιερού Ιδρύματος της Ε. Τήνου" (Α' 149), ως τούτο συνεπληρώθη δια του άρθρου 66 του ν. 590/1977 "Περί του Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος" (Α' 146), επί τη βάσει των οποίων εξεδόθη η προσβαλλομένη πράξις, ορίζεται ότι το ίδρυμα επανέρχεται ως ενιαίον νομικόν πρόσωπον δημοσίου δικαίου υπό την εποπτείαν του Κράτους, διοικείται υπό δεκαμελούς Διοικητικής Επιτροπής, της οποίας Πρόεδρος είναι ο επιχώριος Μητροπολίτης, εξ εξαιρετών μελών εκλεγομένων υπό σώματος εκλεκτόρων, και εκ του εκάστοτε Ειρηνοδίκου, Λυκειάρχου και Διευθυντού Δημοσίου Ταμείου Τήνου και ότι αι εκλογαί προκηρύσσονται υπό του Νομάρχου, διεξάγονται δε ενώπιον εφορευτικής επιτροπής, η οποία ανακηρύσσει τους εκλεγέντας και υποβάλλει το πρακτικόν της εκλογής εις τον Νομάρχην, όστις μεριμνά δια τον διορισμόν των. Τοιούτον περιεχόμενον έχουσαι αι διατάξεις αύται δια των οποίων καθορίζονται τα της διοικήσεως του υπό την κατά τ' ανωτέρω περιγραφείσαν μορφήν Ιερού Ιδρύματος της Ε. της Τήνου, ουδόλως αντίκεινται, ως εκρίθη και δια των υπ' αριθμ. 1269 - 1270/1977 αποφάσεων της Ολομελείας του Δικαστηρίου τούτου, εις τας προαναφερθείσας διατάξεις του Συντάγματος και αν έτι θεωρηθούν αντιτιθέμεναι προς τον ΜΑ αποστολικόν κανόνα τον ορίζοντα ότι ο Επίσκοπος έχει την εξουσίαν των της Εκκλησίας πραγμάτων, καθ' όσον το ρυθμιζόμενον υπ' αυτού θέμα της Εκκλησίας είναι διοικητικής αποκλειστικώς φύσεως και μη θεμελιώδες, δυνάμενον ως εκ τούτου να ρυθμίζηται ελευθέρως υπό του νομοθέτου κατά τας παρατεθείσας συνταγματικάς διατάξεις υπό την εκτεθείσαν έννοιαν αυτών. Επομένως ο τα εναντία υποστηρίζων λόγος ακυρώσεως περί αντισυνταγματικότητος των εν λόγω διατάξεων είναι αβάσιμος και απορριπτέος. Αλλά και η δια του μνησθέντος άρθρου 66 (παρ. 1) του ν. 590/77 "περί Καταστατικού Χάρτου της Εκκλησίας της Ελλάδος", εξαίρεσις του Πανελληνίου Ιερού ιδρύματος της Ε. Τήνου από των περί εκκλησιαστικών ιδρυμάτων και ιερών προσκυνημάτων διατάξεων του αυτού νόμου και δη εκείνων του άρθρου 59 αυτού δι' ων ορίζεται ότι "η διοίκησις και διαχείρισις των εν τη περιοχή της Εκκλησίας της Ελλάδος κειμένων Ιερών Προσκυμάτων καθορίζεται (.......) δι' αποφάσεων της Δ.Ι.Σ. εγκρινομένης υπό της Ι.Σ.Ι. και δημοσιευομένων δια της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως" (παρ. 1), πλήρως δικαιολογείται εν όψει της κατά τ' ανωτέρω ιδιομορφίας του Ιδρύματος τούτου έχοντος, κατά τα ειρημένα, αναπτυχθή εις πολύμορφον οργανισμόν ευαγούς Εθνικού Καθιδρύματος και του οποίου η διοίκησις επί αιώνα και πλέον ησκήθη υπό την εποπτείαν του Κράτους (βλ. Εισηγ. έκθεσιν του ανωτέρω ν. 349/1976), ούτω και ο τελευταίος λόγος της υπό κρίσιν αιτήσεως καθ' ον η εξαίρεσις αύτη είναι αντίθετος προς την δια του άρθρου 4 του Συντάγματος καθιερουμένην αρχήν της ισότητος διότι καθιεροί ανεπίτρεπτον διάκρισιν του εν λόγω ιδρύματος εν σχέσει προς πάντα τα λοιπά ιερά προσκυνήματα, είναι απορριπτέος ως αβάσιμος, απορριπτομένης, εντεύθεν, εν συνόλω της υπό κρίσιν αιτήσεως, δεκτής δε καθισταμένης της παρεμβάσεως.

Δ ι α  τ α ύ τ α

Απορρίπτει την υπό κρίσιν αίτησιν.

Δέχεται την ασκηθείσαν παρέμβασιν.

Διατάσσει την κατάπτωσιν του παραβόλου και

Επιβάλλει εις την Εκκλησίαν της Ελλάδος την δικαστικήν δαπάνην του Δημοσίου εκ δραχμών χιλίων πεντακοσίων (1.500) και των παρεμβαινόντων εκ δραχμών δύο χιλιάδων εκατόν (2.100).

Εκρίθη και απεφασίσθη εν Αθήναις τη 28η Μαΐου 1979,

Ο Προεδρεύων Σύμβουλος Η Γραμματεύς του Γ' Τμήματος

εδημοσιεύθη δ' αυτόθι τη 29η Ιουνίου ιδίου έτους.

Ο Πρόεδρος του Γ' Τμήματος Η Γραμματεύς του Γ' Τμήματος

ΕΝ ΟΝΟΜΑΤΙ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΟΥ

Εντέλλεται προς πάντα μεν δικαστικόν επιμελητήν να εκτελέση ζητηθείς την παρούσαν απόφασιν, προς πάντας δε τους Εισαγγελείς να ενεργήσωσι τα καθ' εαυτούς και προς άπαντας τους Διοικητάς και άλλους αξιωματικούς της δημοσίου δυνάμεως να δώσωσι χείρα βοηθείας, όταν νομίμως ζητηθώσι.

Προς βεβαίωσιν δε τούτου η παρούσα υπογράφεται νομίμως ως έπεται: Εν Αθήναις τη 16η Ιανουαρίου 1980

Ο Πρόεδρος του Γ' Τμήματος Η Γραμματεύς